250 lat teatru publicznego w Polsce
powrót do listy

Mediateka

250 MINUT O POLSKIM TEATRZE

Serial dokumentalny „250 lat teatru publicznego w Polsce” w TVP Kultura

Na serial dokumentalny „250 lat teatru publicznego w Polsce” złożyło się 25 odcinków, prezentujących wybrane wydarzenia i zjawiska z przeszłości polskiego teatru publicznego od jego inauguracji w roku 1765, po zmianę pokoleniową pod koniec lat 90. XX wieku. Poszczególne odcinki odnosiły się do 25 ważnych wydarzeń z historii polskiego teatru, stanowiących punkt wyjścia do prezentacji związanych z nimi zagadnień i problemów – zarówno historycznych, jak i współczesnych.

Każdy odcinek zbudowany był z narracji prowadzącego (Maciej Nowak), jego rozmów z zaproszonymi ekspertami, materiałów archiwalnych, często także z sekwencji inscenizowanych i filmowego przedstawienia miejsc związanych z opowiadanymi wydarzeniami. W serialu wzięła udział plejada wybitnych ekspertów – artystów, naukowców, krytyków (m.in. Eugenio Barba, Krystyna Janda, prof. Karol Modzelewski, prof. Ewa Miodońska-Brookes, Tadeusz Nyczek, Anna Polony, Jerzy Trela). Pokazywał on ważne dla teatru polskiego miejsca, wykorzystując cenne zdjęcia i fragmenty filmowe. 

W pierwszym epizodzie opowiedzieliśmy historię premiery „Natrętów” Józefa Bielawskiego, która odbyła się 19 listopada 1765 w budynku Operalni przy ul. Królewskiej w Warszawie. Widzowie mogli poznać motywy, które kierowały królem Stanisławem Augustem powołującym do życia polski teatr publiczny. 

Premiera „Natrętów” stała się punktem wyjścia do rozmowy o związkach teatru z władzą – o wypowiedzi na ten temat zostali poproszeni ministrowie kultury i dziedzictwa narodowego Kazimierz Michał Ujazdowski i Małgorzata Omilanowska.     

Serial „250 lat teatru publicznego w Polsce” adresowany był do szerokiej widowni, opowiadał o przeszłości polskiego teatru w sposób popularny i atrakcyjny wizualnie. 

250 LAT TEATRU PUBLICZNEGO W POLSCE:

Odcinek 1: Premiera Natrętów Józefa Bielawskiego 19 XI 1765

Odcinek przedstawia okoliczności pierwszego przedstawienia teatru publicznego powołanego do życia z inicjatywy króla Stanisława Augusta, w tym zwłaszcza motywy, które kierowały władcą. Premiera Natrętów jest punktem wyjścia do rozmowy o związkach teatru z władzą – o wypowiedzi na ten temat zostali poproszeni ministrowie kultury i dziedzictwa narodowego Kazimierz Michał Ujazdowski i Małgorzata Omilanowska.

Odcinek 2: Premiera Cudu mniemanego, czyli Krakowiaków i Górali Wojciecha Bogusławskiego, 1 III 1794

Cud mniemany... to najważniejsze przedstawienie teatru publicznego i narodowego, stworzonego przez Wojciecha Bogusławskiego. Odcinek przedstawia jego sylwetkę i zasługi, prezentując też jego najwybitniejsze dzieło.

 

Odcinek 3: Adam Mickiewicz w Dreźnie pisze nocą Wielką Improwizację, wiosna 1832

Dziady, nazywane arcydramatem, to najważniejszy polski tekst teatralny. Jego najsłynniejsza część to monolog Konrada, Wielka improwizacja. Poprzez rozmowę o jego powstaniu i sposobach wykonania (m.in. z Jerzym Radziwiłowiczem), odcinek proponuje dyskusję o obecności Dziadów w teatrze polskim, w tym zwłaszcza o najnowszych głośnych inscenizacjach Michała Zadary i Radosława Rychcika.

Odcinek 4: Juliusz Słowacki przemienia się, pisząc Księcia Niezłomnego, jesień 1843

Słowacki to jeden z najwybitniejszych dramatopisarzy świata, twórca całego szeregu dzieł należących do kanonu polskiego repertuaru teatralnego. Odcinek przedstawia dzieje jego twórczości, skupiając się zwłaszcza na dwóch: Kordianie i Księciu Niezłomnym.

Odcinek 5: Aleksander Fredro wychodzi z przedstawienia Ślubów panieńskich, 1865.

Twórczość komediopisarska Aleksandra Fredy od stu kilkudziesięciu lat cieszy się niezmiennym uznaniem i popularnością. Ale czy na pewno wszystko o Fredrze wiemy, czy jest rzeczywiście znany? Na te pytania próbują odpowiedzieć zaproszeni do odcinka badacze i twórcy.

Odcinek 6: Helena Modrzejewska podbija Warszawę rolą Adrianny Lecouvreur, 4 X 1868.

Helena Modrzejewska była najbardziej znaną na świecie polską aktorką, a zarazem kobietą, która stworzyła samą siebie, przemieniając się z matki nieślubnego dziecka w gwiazdę dwóch kontynentów. O jej osobowości i sztuce mówią badacze jej życia i twórczości, a także Krystyna Janda, która zagrała Modrzejewską w poświęconym jej serialu telewizyjnym.

Odcinek 7: Otwarcie Teatru Polskiego w Poznaniu, 21 VI 1875.

„Naród – sobie” - taki napis widnieje na budynku Teatru Polskiego w Poznaniu. To dumne hasło jest punktem wyjścia do rozmów nie tylko o teatrze poznańskim, ale też o teatrze narodowym i jego dawnym i dzisiejszym znaczeniu. Obok historyków teatru głos zabierają dyrektorzy dwóch polskich teatrów narodowych Jan Englert i Jan Klata.

Odcinek 8: Premiera W sieci Jana Augusta Kisielewskiego w Krakowie, 31 I 1899.

Kraków okresu Młodej Polski to może najbardziej dynamiczny ośrodek życia kulturalnego w XX wieku. Szczególną rolę odgrywał w nim teatr kierowany przez Tadeusza Pawlikowskiego. Opowieść o nim i jego widzach staje się punktem wyjścia do rozmowy o dzisiejszej cyganerii i współczesnym życiu artystycznym Krakowa.

Odcinek 9: Kazimierz Kamiński przychodzi do Stanisława Wyspiańskiego porozmawiać o   Hamlecie, 13 XII 1904.

Odcinek poświęcony twórczości Stanisława Wyspiańskiego, a szczególnie jego książce o Hamlecie, która zawiera nie tylko oryginalną interpretację tragedii Williama Shakespeare'a, ale też niezwykłą wizję teatru-labiryntu. Jako przykład jej realizacji przypomniana zostaje twórczość Jerzego Grzegorzewskiego, który chciał uczynić Teatr Narrodowy „domem Wyspiańskiego”.

Odcinek 10: Otwarcie Teatru Polskiego w Warszawie, 29 I 1913.

Teatr Polski w Warszawie, wybudowany w bardzo krótkim czasie, szybko stał się jedną z najważniejszych scen polskich. Był teatrem prywatnym, ale spełniał wszystkie funkcje teatru narodowego. Przypomnienie dziejów jego powstania i najważniejszych osiągnięć prowadzi do postawienia pytania o rolę teatrów prywatnych w dzisiejszej Polsce, o czym mówi Tomasz Karolak, aktor i właściciel Teatru IMKA.

Odcinek 11: Premiera Pragmatystów Witkacego w Teatrze „Elsynor” w Warszawie, 29 XII 1921.

Stanisław Ignacy Witkiewicz i inni przedstawiciele polskiej awangardy to bohaterowie tego odcinka, w którym przenosimy się z Warszawy, gdzie Witkacy wygłasza swój manifest, do teatru jego imienia w Zakopanem, a także do Łodzi i Krakowa – wszędzie szukając śladów i wpływów awangardy na polski teatr współczesny.

Odcinek 12: Reduta wyrusza w swój pierwszy objazd, maj 1924.

Stworzone przez Juliusza Osterwę i Mieczysława Limanowskiego pierwsze polskie studio teatralne Reduta prowadziło zarówno pracę nad rozwojem polskiego stylu teatralnego, jak i szeroko zakrojoną akcję popularyzacji teatru i kultury polskiej poprzez obejmujące cały kraj niezwykle intensywne objazdy. Odcinek omawia obie te sfery działalności zespołu, zaś jego zwieńczeniem jest rozmowa z córką Osterwy Marią Osterwą-Czekaj.

Odcinek 13: Robotnicy na Nie-Boskiej komedii w reżyserii Leona Schillera w Teatrze im. Bogusławskiego w Warszawie, czerwiec 1926

Leon Schiller jest powszechnie uznawany za najwybitniejszego polskiego inscenizatora teatralnego pierwszej połowy XX wieku. Swój teatr monumentalny realizował zarówno wystawiając poetycki repertuar romantyczny, jak i współczesny dramat zaangażowany społecznie.  Oba te nurty łączy głośna inscenizacja Nie-Boskiej komedii Krasińskiego w słynnym, kierowanym przez Schillera Teatrze im. Bogusławskiego. Poświęcony jej odcinek kończy rozmowa z Anną Schiller o jej ojcu.

Odcinek 14: Król Duch Teatru Rapsodycznego, 1 XI 1941.

Konspiracyjny Teatr Rapsodyczny Mieczysława Kotlarczyka zasłynął nie tylko dlatego, że w jego pierwszych przedstawieniach występował Karol Wojtyła, późniejszy papież Jan Paweł II. Jego znaczenie polega też na tym, że zaproponował i rozwijał nową formułę teatru żywego słowa. Niemniej jednak to właśnie papież, niegdysiejszy aktor tego teatru, w swoich słynnych kazaniach najpełniej zrealizował ideę działania przez słowo mówione.

Odcinek 15: Narada o wystawieniu Dziadów u prezydenta Bieruta, 17 X 1948.

Po 1945 roku, gdy władzę w Polsce objęli komuniści, ludzie polskiego teatru stanęli wobec dylematu: pozostać na emigracji czy też iść na kompromisy z nowymi władzami. Wyrazistym przykładem tego, jak trudne były to wybory, jest narada nad wystawieniem Dziadów przez Leona Schillera, która odbyła się w Belwederze z inicjatywy prezydenta Bolesława Bieruta. Opisana przez Andrzeja Pronaszkę stanowi punkt wyjścia do refleksji nad uwikłaniem artystów w politykę. 

Odcinek 16: Premiera Miarka za miarkę Krystyny Skuszanki w Teatrze Ludowym w Nowej        Hucie, 16 IX 1956.

Teatr Ludowy w Nowej Hucie miał być wzorcowym teatrem proletariackim. Jego pierwsi kierownicy Krystyna Skuszanka i Jerzy Krasowski realizowali jednak tę ideę we własny sposób, tworząc oryginalny, nowoczesny teatr, krytyczny wobec władzy, podejmujący niewygodne dla niej tematy. W odcinku opowiada o nim między innymi Franciszek Pieczka. Przypomnienie o tej tradycji jest zarazem punktem wyjścia do refleksji nad znaczeniem teatru w życiu takich miejsc jak Nowa Huta.

Odcinek 17: Nieoficjalna premiera Ślubu Gombrowicza w teatrze studenckim w Gliwicach w      reżyserii Jerzego Jarockiego, 4 IV 1960.

Witold Gombrowicz jest autorem tylko trzech ukończonych dramatów, ale jego cała twórczość przesiąknięta jest żywiołem teatralnej międzyludzkiej gry. Jednym z jego najwspanialszych interpretatorów był Jerzy Jarocki – wybitny reżyser, który zasłynął m.in. swoimi realizacjami Ślubu.  O obu tych artystach i ich miejscu w historii i współczesności teatru polskiego opowiada ten odcinek. 

Odcinek 18: Eugenio Barba przewozi delegatów ITI na przedstawienie Tragicznych dziejów doktora Fausta Teatru 13 Rzędów do Łodzi, czerwiec 1963.

Odcinek poświęcony twórczości jednego z najlepiej znanych na świecie twórców polskiego teatru, czołowej postaci rewolucji teatralnej 2. połowy XX wieku. O Grotowskim, w miejscach z nim związanych, opowiada m.in. jego dawny asystent, jeden z najważniejszych artystów teatru światowego XX wieku, Eugenio Barba. 

Odcinek 19: Ostatnie przedstawienie Dziadów w reżyserii Kazimierza Dejmka, 30 I 1968.

Dziady Adama Mickiewicza, wystawione w październiku 1967 roku, zostały z końcem stycznia roku następnego zdjęte z afisza. Decyzja ta wywołała protesty studentów i stała się jednym z punktów zapalnych strajków studenckich w marcu 1968. O wypadkach tych odcinek opowiada poprzez fragmenty filmów dokumentalnych, relację zapisaną przez Zbigniewa Raszewskiego oraz poprzez świadectwa uczestników tamtych wydarzeń: prof. Karola Modzelewskiego i Andrzeja Seweryna. Próby odpowiedzi na pytanie, czy teatr może i dziś wywołać podobne reakcje podejmują się Monika Strzępka i Paweł Demirski. 

Odcinek 20: Teatry studenckie na VII Łódzkich Spotkaniach Teatralnych, grudzień 1970.

Polski teatr studencki lat 70. XX w. był fenomenem łączącym eksperymenty artystyczne z politycznym sprzeciwem wobec poczynań władz komunistycznych. Odcinek przypomina najważniejsze spośród grup studenckich: Teatr Ósmego Dnia i Akademię Ruchu, zaś z pytaniem o żywotność ich osiągnięć i buntu usiłuje się mierzyć Grzegorz Laszuk z komuny//warszawa. 

Odcinek 21: Tadeusz Kantor tworzy Umarłą klasę, 1975.

Fenomen teatru Tadeusza Kantora, zakorzenionego mocno w tradycji polskiej, a zarazem ściśle związanego z najważniejszymi nurtami sztuki nowoczesnej fascynuje do dziś ludzi na całym świecie. W odcinku przypomniane zostają jego najważniejsze elementy i dokonania, w tym zwłaszcza pierwsze dzieło Teatru Śmierci – Umarła klasa. Obok badaczy twórczości Kantora o znaczeniu jego sztuki mówi także Andrzej Wajda. 

Odcinek 22: Premiera Dziadów w reżyserii Konrada Swinarskiego w Starym Teatrze w     Krakowie, 18 II 1973.

Inscenizacja Dziadów Adama Mickiewicza z roku 1973 to najbardziej znane dzieło teatralne Konrada Swinarskiego – fascynującej osobowości i niezwykle utalentowanego reżysera, który współtworzył wielkość Starego Teatru w Krakowie. O Swinarskim i jego teatrze mówią w odcinku także jego aktorzy (m.in. Anna Polony). 

Odcinek 23: Aktorzy ogłaszają bojkot telewizji, zima 1981/1982.

Po ogłoszeniu stanu wojennego środowisko aktorskie podjęło decyzję o bojkocie państwowej telewizji, prowadząc jednocześnie niezależną działalność artystyczną. Tamte wydarzenia przypominają ich uczestnicy, m.in. Ewa Dałkowska, aktorka Teatru Domowego. Pytanie o szanse powodzenia takiej akcji dzisiaj i o polityczną odpowiedzialność teatru postawione  zostaje  współczesnym popularnym aktorom: Magdalenie Cieleckiej, Mai Ostaszewskiej, Jackowi Poniedziałkowi. 

Odcinek 24: Śmierć Tadeusza Łomnickiego na próbie Króla Leara w Teatrze Nowym w   Poznaniu, 22 II 1992.

Tadeusz Łomnicki, jeden z największych aktorów polskich zmarł nagle na zawał serca w trakcie próby do Króla Leara, w którym miał grać główną rolę. W tym odcinku zostają nie tylko przywołane te dramatyczne wydarzenia (opowiada o nich reżyser Eugeniusz Korin), ale też przypomniana sztuka, niezwykła osobowość i biografia Tadeusza Łomnickiego, o którym opowiada m.in. jego student i partner sceniczny Grzegorz Wons.

 

Odcinek 25:  „Przewrót styczniowy”: premiery Bzika tropikalnego w reż. Grzegorza Jarzyny i Elektry Krzysztofa Warlikowskiego, 18 I 1997.

18 I 1997 odbyły się w Warszawie jednocześnie premiery nowych spektakli dwóch wschodzących gwiazd polskiego teatru: Grzegorza Jarzyny i Krzysztofa Warlikowskiego. Maciej Nowak uznał ten wieczór za moment przełomu w polskim teatrze. Po latach wracamy do tamtych wydarzeń, pytając o stosunek, jaki mają do nich dwaj powszechnie dziś uznani reżyserzy i o to, jak ma się „nowy polski teatr” po niemal 20 latach od narodzin.

Przygotowany przez Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego i TVP Kultura serial to kolejna inicjatywa, dla której bezpośrednią inspiracją był jubileusz 250-LECIA TEATRU PUBLICZNEGO w POLSCE.  Owocami kończących się w grudniu obchodów są kontynuacje kluczowych działań w ramach obchodów: m.in. Konkurs „Klasyka Żywa” oraz Dzień Teatru Publicznego, a także rozwijanie takich projektów jak internetowa Encyklopedia teatru polskiego czy portal „Teatroteka Szkolna”.

Korzystając z serwisu internetowego wyrażasz zgodę na używanie plików cookie. Pliki cookie możesz zablokować za pomocą opcji dostępnych w przeglądarce internetowej. Aby dowiedzieć się więcej, kliknij tutaj.